Perzische overheersing in Georgië

De vroege moderne periode in Georgië was een tijd van aanzienlijke verandering en onrust, gekenmerkt door de Perzische overheersing die het politieke, culturele en sociale landschap van de regio hervormde. Deze periode zag de fragmentatie van het Georgische Koninkrijk, de opkomst en ondergang van lokale heersers, en de toenemende invloed van naburige rijken. Hier onderzoeken we de complexe dynamiek van de Perzische overheersing in Georgië, waarbij we de impact ervan en de reacties van de Georgische bevolking onder de loep nemen.

Tegen het midden van de 15e eeuw waren de meeste buurlanden van Georgië verdwenen, waardoor het geïsoleerd en kwetsbaar werd. De val van Constantinopel in 1453 verstoorde de verbindingen van Georgië met Europa verder, wat een periode van achteruitgang en fragmentatie inluidde. Deze periode zag de verdeling van het Georgische Koninkrijk in verschillende kleinere entiteiten: de Koninkrijken Kartli, Kakheti en Imereti, en de Vorstendommen Guria, Svaneti, Meskheti, Abkhazeti en Samegrelo. Deze verdeeldheid maakte Georgië een gemakkelijk doelwit voor grotere rijken die hun invloed wilden uitbreiden.

De 16e eeuw getuigde van de groeiende invloed van Turkse en Iraanse strijdkrachten in de regio. De Vrede van Amasya in 1555, een verdrag tussen de Ottomanen en de Safaviden na de Ottomaanse-Safavidische Oorlog, creëerde invloedsferen in Georgië, waarbij Imereti aan de Turken en Kartli-Kakheti aan de Perzen werd toegewezen. Deze regeling was echter van korte duur, aangezien de Ottomanen probeerden de Perzische invloed te overmeesteren, wat leidde tot hernieuwde conflicten. Tegen het einde van de Ottomaanse-Safavidische Oorlog in 1603-18 hadden de Safavidische Perzen de controle over het grootste deel van Georgië hersteld.

Gedurende de volgende 150 jaar was Georgië een strijdtoneel voor verschillende interne en externe conflicten. Terwijl sommige Georgische edelen de Perzische heerschappij accepteerden, leidden anderen opstanden ertegen. Een van de meest opmerkelijke incidenten vond plaats in 1616, toen sjah Abbas I van Perzië, als reactie op een Georgische opstand in Tbilisi, een strafmassacre beval dat resulteerde in de dood van naar schatting 130.000 tot 200.000 mensen. Deze harde repressie leidde tot de deportatie van duizenden Georgiërs naar Perzië en de brute executie van koningin Ketevan vanwege haar weigering om het christendom te verloochenen. Tegen de 17e eeuw had voortdurende oorlogvoering zowel het oostelijke als het westelijke Georgië in armoede gestort.

In de vroege 18e eeuw was er een gedeeltelijk herstel in de regio Kartli, het politiek meest dominante Georgische gebied. Vakhtang VI, die in deze periode regeerde, stond bekend om zijn inspanningen op het gebied van wetshervorming en economische verbetering. Hij richtte in 1709 de eerste Georgisch-talige drukkerij op, wat een belangrijke culturele vooruitgang betekende.

Na de ontbinding van het Safavidische Rijk bevond Georgië zich opnieuw tussen grote machten. De Vrede van Constantinopel in 1724, ondertekend door de Ottomanen en Russen, verdeelde grote delen van Perzië, inclusief Georgië. Echter, de Perzische heerschappij werd snel hersteld onder Nader Shah van Iran in 1735. Ondanks de zware tributen opgelegd door Nader Shah, bleven Teimuraz en Heraclius van de Bagratid-dynastie loyaal aan hem, deels om de terugkeer van de rivaliserende Mukhrani-tak te dwarsbomen. De heerschappij van Nader Shah zag de integratie van Georgië in de Perzische politiek, waarbij Teimuraz en Heraclius respectievelijk de koninkrijken Kartli en Kakheti kregen toegewezen.

In 1762 was Heraclius II de opvolger van Teimuraz II als koning van Kartli, waarmee hij voor het eerst in drie eeuwen het oosten van Georgië politiek verenigde. Geconfronteerd met bedreigingen van Ottomaanse en Perzische troepen, zocht Heraclius II Russische bescherming. In 1783 ondertekende hij het Verdrag van Georgievsk met Rusland, waarmee Kartli-Kakheti als een Russisch protectoraat werd ingesteld. Dit verdrag markeerde een belangrijke verschuiving, aangezien Georgië zich van de Perzische invloed naar de Russische soevereiniteit bewoog. Deze alliantie voorkwam echter niet de invasie in 1795 door de Perzische Shah Agha Mohammed Khan, die woedend was over het Verdrag van Georgievsk. Hij veroverde en vernietigde Tbilisi, waarmee hij tijdelijk de Perzische heerschappij over Georgië herstelde.

Naarmate de 18e eeuw vorderde, werd de invloed van Rusland op de Georgische zaken steeds duidelijker. De Vrede van Georgievsk, die aanvankelijk enige mate van veiligheid bood, leidde uiteindelijk tot een toenemende Russische inmenging in de Georgische politiek. De verdrag bevestigde de breuk van Georgië met de Perzische heerschappij en vestigde de noodzaak voor Russische bevestiging en investituur van Georgische monarchen. Echter, de betrokkenheid van Rusland in de Russisch-Turkse Oorlog en hun daaropvolgende terugtrekking van troepen lieten Georgië kwetsbaar. Deze kwetsbaarheid werd uitgebuit door Agha Mohammed Khan van Perzië, die in 1795 Georgië binnenviel en Tbilisi tot de grond toe afbrandde. Deze daad markeerde een herbevestiging van de Perzische dominantie, zij het kort, over Georgisch grondgebied.

Ondanks de overweldigende macht van de Perzische strijdkrachten, bleef Georgië strijden voor onafhankelijkheid. Erekle II, de koning van het verenigde Kartli-Kakheti van 1762 tot 1798, was een sleutelfiguur in deze periode. Hij deed een dappere poging om de Perzische dominantie te weerstaan en verenigde voor het eerst in eeuwen Oost-Georgië. Erekle's heerschappij werd gekenmerkt door een evenwichtsoefening tussen het zoeken naar Russische steun tegen Ottomaanse en Perzische bedreigingen en het handhaven van de Georgische soevereiniteit. Deze delicate evenwichtsoefening was een bewijs van de complexe geopolitieke omgeving van de regio en de veerkracht van de Georgische geest in het licht van buitenlandse dominantie.

De periode van Perzische dominatie in Georgië had aanzienlijke culturele en economische gevolgen. De herhaalde invasies, conflicten en politieke onrust leidden tot wijdverspreide armoede en economische achteruitgang. Reizigers zoals de Fransman Jean Chardin, die de regio in de 17e eeuw bezocht, merkten de erbarmelijke omstandigheden van de boeren, de arrogantie van de edelen en de onwetendheid van de geestelijkheid op. Deze sociale en economische achteruitgang was een directe consequentie van de onophoudelijke oorlogvoering en politieke instabiliteit die deze periode kenmerkte.

Gedurende het tijdperk van de Perzische overheersing toonde het Georgische volk opmerkelijke veerkracht en aanpassingsvermogen. Figuren zoals Vakhtang VI, die probeerde de juridische en economische omstandigheden te verbeteren, en Erekle II, die streefde naar eenheid en bescherming van de natie, zijn emblematisch voor de Georgische reactie op buitenlandse overheersing. Hun inspanningen op het gebied van cultuur, bestuur en diplomatie benadrukken de blijvende geest van Georgische weerstand en de wens naar zelfbeschikking in het aangezicht van overweldigende tegenstand.

De ondertekening van het Verdrag van Georgievsk in 1783 markeerde een belangrijke verschuiving in het Georgische buitenlands beleid. Door zich te verbinden met Rusland hoopte Georgië bescherming te verkrijgen tegen Perzische en Ottomaanse inmengingen. Dit verdrag vertegenwoordigde een strategische zet van Georgische leiders om zich te navigeren door het complexe geopolitieke landschap van die tijd. Deze verschuiving naar Russische bescherming zou echter later de weg vrijmaken voor een ander soort buitenlandse dominantie, aangezien Rusland geleidelijk zijn controle over Georgische gebieden uitbreidde.

De periode van Perzische dominatie in Georgië was een tumultueuze tijd, gekenmerkt door conflicten, culturele uitwisselingen en significante politieke heroriëntaties. Het was een tijd waarin de Georgische veerkracht tot het uiterste werd getest, en de culturele en politieke identiteit van de natie werd gesmeed in de smeltkroes van buitenlandse dominatie. De erfenis van deze periode is evident in de blijvende geest van het Georgische volk en hun voortdurende zoektocht naar soevereiniteit en zelfbeschikking.