Perska dominacja w Gruzji

Wczesnonowożytny okres w Gruzji był czasem znaczących zmian i wstrząsów, naznaczonym perską dominacją, która przekształciła polityczny, kulturowy i społeczny krajobraz regionu. Okres ten charakteryzował się fragmentacją Królestwa Gruzji, wzlotami i upadkami lokalnych władców oraz pogłębiającym się wpływem sąsiednich imperiów. Tutaj badamy złożone dynamiki perskiej dominacji w Gruzji, analizując jej skutki oraz reakcje, jakie wywołała wśród gruzińskiej ludności.

Do połowy XV wieku większość sąsiednich państw Gruzji zniknęła, pozostawiając ją w izolacji i wrażliwości. Upadek Konstantynopola w 1453 roku jeszcze bardziej zerwał połączenia Gruzji z Europą, inicjując okres upadku i fragmentacji. W tej erze Królestwo Gruzji podzieliło się na kilka mniejszych jednostek: Królestwa Kartli, Kakheti i Imereti oraz Księstwa Gurii, Swanetii, Meskhetii, Abchazji i Samegrelo. Ta niejedność uczyniła Gruzję łatwym celem dla większych imperiów dążących do rozszerzenia swojego wpływu.

XVI wiek był świadkiem rosnącego wpływu tureckich i irańskich sił w regionie. Pokój w Amasyi w 1555 roku, traktat między Osmanami a Safawidami po wojnie osmańsko-safawidzkiej, wytyczył strefy wpływów w Gruzji, przydzielając Imereti Turków, a Kartli-Kakheti Persom. Jednakże, to porozumienie miało krótki żywot, ponieważ Osmanowie próbowali przewyższyć perski wpływ, co prowadziło do odnowionego konfliktu. Do końca wojny osmańsko-safawidzkiej w latach 1603-18 Safawidzi perscy przywrócili kontrolę nad większością Gruzji.

W ciągu następnych 150 lat Gruzja była polem bitwy dla różnych konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych. Podczas gdy niektórzy gruzińscy szlachetnie urodzeni zaakceptowali perskie panowanie, inni prowadzili przeciwko niemu powstania. Jednym z najbardziej znaczących incydentów było w 1616 roku, kiedy to szach Abbas I Perski, w odpowiedzi na gruzińskie powstanie w Tbilisi, rozkazał przeprowadzenie karygodnej masakry, która doprowadziła do śmierci szacunkowo od 130 000 do 200 000 osób. Ta surowa represja doprowadziła do deportacji tysięcy Gruzinów do Persji oraz brutalnej egzekucji królowej Ketevan za jej odmowę wyrzeczenia się chrześcijaństwa. Do XVII wieku nieustanne wojny pogrążyły zarówno wschodnią, jak i zachodnią Gruzję w biedę.

Wczesne XVIII wieku przyniosło częściowe ożywienie w regionie Kartli, najbardziej politycznie dominującej gruzińskiej strefie. Vakhtang VI, który panował w tym okresie, był znany ze swoich wysiłków na rzecz reformy prawa i poprawy gospodarczej. W 1709 roku założył pierwszą gruzińskojęzyczną drukarnię, co stanowiło istotny postęp kulturalny.

Po rozpadzie Imperium Safawidów Gruzja ponownie znalazła się pomiędzy wielkimi mocarstwami. Traktat w Konstantynopolu z 1724 roku, podpisany przez Osmanów i Rosjan, podzielił duże części Persji, w tym Gruzję. Jednak perska władza szybko została przywrócona pod rządami Nadera Szaha z Iranu w 1735 roku. Pomimo ciężkich trybutów nałożonych przez Nadera Szaha, Teimuraz i Herakliusz z dynastii Bagratydów pozostali mu wierni, częściowo aby zapobiec powrotowi rywalizującej gałęzi Mukhrani. Panowanie Nadera Szaha przyniosło integrację Gruzji w politykę perską, a Teimurazowi i Herakliuszowi przyznano tytuły królów Kartli i Kakheti, odpowiednio.

Do 1762 roku Herakliusz II zastąpił Teimuraza II jako król Kartli, jednocząc wschodnią Gruzję politycznie po raz pierwszy od trzech wieków. Stawiając czoła zagrożeniom ze strony sił osmańskich i perskich, Herakliusz II szukał ochrony u Rosjan. W 1783 roku podpisał Traktat Georgiewski z Rosją, ustanawiając Kartli-Kacheti jako rosyjski protektorat. Ten traktat oznaczał znaczną zmianę, ponieważ Gruzja odchodziła od wpływów perskich w kierunku rosyjskiej zwierzchności. Jednak to sojusz nie zapobiegł inwazji w 1795 roku przez perskiego szacha Agha Mohammeda Khana, który był wściekły z powodu Traktatu Georgiewskiego. Zajął i zniszczył Tbilisi, tymczasowo przywracając perskie rządy nad Gruzją.

W miarę postępu XVIII wieku wpływ Rosji na sprawy gruzińskie stawał się coraz bardziej wyraźny. Traktat gruziński, choć początkowo zapewniał pewien poziom bezpieczeństwa, ostatecznie doprowadził do zwiększonej ingerencji Rosji w politykę gruzińską. Traktat potwierdził zerwanie Gruzji z perską zwierzchnością i ustanowił potrzebę rosyjskiego potwierdzenia i inwestytury gruzińskich monarchów. Jednak zaangażowanie Rosji w wojnę rosyjsko-turecką i ich późniejsze wycofanie wojsk pozostawiło Gruzję bezbronną. Ta bezbronność została wykorzystana przez Aghę Mohammeda Khana z Persji, który w 1795 roku najechał Gruzję, zdobywając i paląc Tbilisi do ziemi. Akt ten oznaczał krótkotrwałe przywrócenie perskiej dominacji nad terytorium gruzińskim.

Pomimo przytłaczającej potęgi perskich sił, Gruzja nadal walczyła o niepodległość. Erekle II, król zjednoczonej Kartli-Kachetii w latach 1762-1798, był kluczową postacią w tym okresie. Podjął dzielny wysiłek, aby oprzeć się perskiej dominacji, jednocząc wschodnią Gruzję po raz pierwszy od wieków. Rządy Erekle’a charakteryzowały się równowagą między poszukiwaniem wsparcia rosyjskiego w obliczu zagrożeń ze strony osmańskiej i perskiej a utrzymywaniem gruzińskiej suwerenności. Ta delikatna równowaga była świadectwem złożonego środowiska geopolitycznego regionu oraz odporności gruzińskiego ducha w obliczu obcej dominacji.

Okres perskiej dominacji w Gruzji miał znaczący wpływ na kulturę i gospodarkę. Powtarzające się inwazje, konflikty i przewroty polityczne doprowadziły do powszechnej biedy i spadku gospodarczego. Podróżnicy, tacy jak Francuz Jean Chardin, który odwiedził ten region w XVII wieku, zauważyli tragiczne warunki życia chłopów, arogancję szlachty i ignorancję duchowieństwa. Ta degradacja społeczna i gospodarcza była bezpośrednim skutkiem nieustannych wojen i niestabilności politycznej, które charakteryzowały ten okres.

W czasie panowania perskiego, naród gruziński wykazał niezwykłą odporność i zdolność do adaptacji. Postacie takie jak Wachtang VI, który starał się poprawić warunki prawne i ekonomiczne, oraz Erekle II, który dążył do zjednoczenia i ochrony narodu, są symbolem gruzińskiej reakcji na obce panowanie. Ich wysiłki w dziedzinie kultury, rządzenia i dyplomacji podkreślają trwałego ducha gruzińskiego oporu oraz pragnienie samostanowienia w obliczu przytłaczających trudności.

Podpisanie Traktatu Georgijewskiego w 1783 roku oznaczało znaczącą zmianę w gruzińskiej polityce zagranicznej. Poprzez sojusz z Rosją, Gruzja miała nadzieję na zabezpieczenie ochrony przed perskimi i osmańskimi najazdami. Ten traktat stanowił strategiczny ruch gruzińskich liderów w celu nawigacji po skomplikowanym krajobrazie geopolitycznym tamtych czasów. Jednakże, ten zwrot w kierunku rosyjskiej ochrony później otworzył drogę do innego rodzaju dominacji zagranicznej, gdy Rosja stopniowo rozszerzała swoją kontrolę nad gruzińskimi terytoriami.

Era dominacji perskiej w Gruzji była burzliwym okresem naznaczonym konfliktami, wymianami kulturowymi i znacznymi przekształceniami politycznymi. To był czas, kiedy gruzińska odporność była wystawiana na próbę, a narodowa tożsamość kulturowa i polityczna kształtowała się w ogniu obcej dominacji. Dziedzictwo tej epoki jest widoczne w trwałym duchu narodu gruzińskiego i ich nieustannej dążeniu do suwerenności i samostanowienia.